این مقاله را به اشتراک بگذارید
جایزه بینالمللی فارابی به مثابه مشعلی برای شناساییِ سهم برجسته در علوم انسانی و مطالعات اسلامی عمل میکند و اهمیت جهانیِ برتری علمی در این زمینهها را برجسته میسازد. این نشان پراهمیت که به منظور ارج نهادن به میراث فارابی، فیلسوف و اندیشمند نامآور، تأسیس شده است، نه تنها دستاوردهای فکری را گرامی میدارد، بلکه درک عمیقتری از میراث فرهنگی و فلسفی فراتر از مرزها را نیز پرورش میدهد. جایزه بینالمللی فارابی با برجسته کردن پژوهش و دانش استثنایی، بر ارزش ماندگار دانش و گفتوگو در مواجهه با چالشهای معاصر تأکید میکند.
این مقاله به تاریخچه و هدف جایزه بینالمللی فارابی میپردازد و روند تکامل آن را از بدو تأسیس تا جایگاه فعلیاش به عنوان نمادی از شناسایی بینالمللی، دنبال میکند. بخشهای بعدی به بررسی دستهبندیها و معیارهای جایزه میپردازند و رشتههای متنوعی را که جایزه فارابی در بر میگیرد، به نمایش میگذارند. خوانندگان با برندگان برجستهی گذشته که سهم آنها معیارهای قابل توجهی را در رشتههای مربوطه خود تعیین کرده است، آشنا خواهند شد و نکات برجسته از مراسمهای اخیر، اهمیت و تأثیر مداوم این جایزه را به تصویر خواهد کشید. در نهایت، نگاهی به مسیرها و تحولات آینده، نشان خواهد داد که چگونه جایزه بینالمللی فارابی همچنان به وفقپذیری و شکوفایی خود ادامه میدهد و جایگاه خود را در تاریخچهی دستاوردهای علمی جهانی تضمین میکند.
تاریخچه و اهداف جایزه بینالمللی فارابی
ریشهها و تأسیس
جایزه بینالمللی فارابی که به طور خاص برای ارتقای توسعهی علوم انسانی اسلامی در نظر گرفته شده است، هر ساله توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران اعطا میشود. این جایزه معتبر با همکاری بنیاد ملی نخبگان ایران و پژوهشگاه فرهنگ، اجتماع و تمدن سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران برگزار میشود. این جایزه که برای گرامیداشت یاد و خاطرهی فیلسوف نامدار، فارابی، تأسیس شده است، با هدف شناسایی و تجلیل از سهم برجسته در علوم انسانی، به ویژه در حوزهی مطالعات اسلامی، فعالیت میکند.
اهداف و مقاصد
هدف اصلی جایزه بینالمللی فارابی ارتقای ظرفیت و توجه به تولید دانش متناسب با نیازهای جامعهی پیشروی اسلامی است. این جایزه در صدد ایجاد محیطی حمایتی برای تحقیق و نوآوری در علوم انسانی است. اهداف کلیدی این جایزه شامل تولید دانش محلی اسلامی و ایرانی، پرورش نگرشی مثبت نسبت به علوم انسانی در ایران و ایجاد انگیزه در پژوهشگران جوان این رشته میشود. این جایزه همچنین با هدف معرفی و تعمیق درک نقش علوم انسانی در تولید علم و تمدنسازی در جامعهی ایران و جهان اسلام به طور گستردهتر، فعالیت میکند.
اهمیت در مطالعات اسلامی و علوم انسانی
جایزه بینالمللی فارابی نقشی اساسی در برجستهسازی توانمندیهای علمی ایران و جهان اسلام در حوزهی علوم انسانی اسلامی ایفا میکند. این جایزه از بهکارگیری علوم انسانی برای پرداختن به مسائل مهم اجتماعی حمایت میکند و به شناسایی و بهکارگیری استعدادهای برتر در این حوزه میپردازد. با انجام این کار، به طور قابل توجهی به توسعهی مرزهای دانش در علوم انسانی اسلامی کمک میکند. این جایزه همچنین بر اهمیت و نقش مؤثر علوم انسانی در فرایندهای برنامهریزی و سیاستگذاری ملی و بینالمللی تأکید میکند و بدین وسیله بر شناخته شدن جهانی مطالعات اسلامی و علوم انسانی میافزاید.
دستهبندیها و معیارهای جایزه
دستهبندیهای اصلی جایزه
جایزه بینالمللی فارابی برتری را در سه حوزهی اصلی مطالعاتی به رسمیت میشناسد: «مطالعات ایرانی»، «مطالعات اسلامی» و «مطالعات علم و دین». علاوه بر این، این جایزه دستاوردها را در دو دستهبندی مجزا تحت عنوان «پژوهشگر برجسته» و «پژوهش برجسته» تکریم میکند. دستهبندی «پژوهشگر برجسته» از افرادی با سهم قابل توجه در آموزش عالی و آثار علمی تأثیرگذار تقدیر میکند، در حالی که دستهبندی «پژوهش برجسته» بر آثاری متمرکز است که راهحلهای نوآورانه و پیشرفتهای نظری را ارائه میدهند.
شرایط شرکت و راهنمای ارسال اثر
شرایط شرکت در جایزه بینالمللی فارابی برای هر دو پژوهشگر داخلی و بینالمللی وجود دارد. شرایط داخلی شامل تمامی آثاری میشود که توسط ایرانیان، صرف نظر از موقعیت مکانی یا حرفهی آنها، تولید شده باشد. در سطح بینالمللی، این جایزه برای افراد غیر ایرانی نیز قابل دسترسی است. ارسال اثر از سوی افراد و سازمانها، از جمله استادان، پژوهشگران و ناشران، پذیرفته میشود. مهلت ارسال آثار برای پانزدهمین دوره از این جایزه از تاریخ ۹ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۷ مهر ۱۴۰۲) تا ۲۱ دسامبر ۲۰۲۳ (۳۰ آذر ۱۴۰۲) است و ثبتنام از طریق وبسایت رسمی جایزه امکانپذیر است.
فرایند ارزیابی
فرایند ارزیابی جایزه بینالمللی فارابی برای تضمین عدالت و استانداردهای بالا، به طور دقیق در پنج مرحله ساختاردهی شده است. در مرحلهی اولیه، ارزیابی علمی، آثار را بر اساس معیارهای پایهی پژوهش غربال میکند. مراحل بعدی شامل دورهای متعدد ارزیابی توسط داوران متخصص است که منجر به انتخاب نهایی توسط شورای علمی میشود. این فرایند جامع تضمین میکند که تنها شایستهترین آثار و افراد مورد تقدیر قرار گیرند. هر مرحله از ارزیابی برای حفظ اعتبار و قوت علمی جایزه طراحی شده است.
برندگان برجستهی گذشته
چهرههای برجسته و سهم آنها
- ایرج افشار: به پاسداشت دانش گسترده او در حوزهی مطالعات ایرانی و تاریخ ایران مورد تقدیر قرار گرفت.
- ویلیام چیتیک: به دلیل بینش عمیق وی به فلسفهی اسلامی و تصوف، و کمک قابل توجه او به درک سنتهای عرفانی اسلامی، مورد تجلیل قرار گرفت.
- کارل ارنست: به خاطر پژوهشهایش در مطالعات اسلامی، به ویژه در زمینهی تفسیر و ترجمهی متون صوفیه، شناخته شده است.
- مایکل کوک: به پاس اثر جامع او در تاریخ جهان اسلام که بر بسیاری از پژوهشگران این رشته تأثیر گذاشته است، مورد تقدیر قرار گرفت.
- پروفسور سامی امین آلعریان: به عنوان پژوهشگر برجسته در مطالعات اسلامی، به پاس دستاوردهای مادامالعمرش در این زمینه شناخته شد.
- پروفسور محمد عاصی: به دلیل تفسیر نوآورانهی قرآن او با عنوان «قرآن صعودی: بازتطبیق انسان با فرهنگ قدرت الهی»، جایزهی پژوهش برجستهی بینالمللی فارابی را دریافت کرد.
تاثیر بر رشتههای مربوطه
- جلالالدین شاهدی و غلامحسین ابراهیمی دینانی: هر دو دانشمند به ترتیب سهم قابل توجهی در ادبیات فارسی و فلسفهی اسلامی داشتهاند و بر گفتمانهای علمی و فرهنگی در ایران و فراتر از آن تأثیر گذاشتهاند.
- پروفسور طاهر اوغلو: کار او در مطالعات ایرانی و اسلامی در برقراری پلهای فرهنگی و علمی بین محیطهای دانشگاهی شرق و غرب نقش اساسی داشته است.
- پروفسور آذرمی دخت صفوی: سهم او در مطالعات ایرانی، به ویژه در زبان فارسی، معیارهای علمی را تعیین کرده و درک عمیقتری از میراث غنی فرهنگی ایران را ترویج داده است.
تقدیر و افتخارات دریافتشده
- حمید آلگار و ریچارد ن. فرای: هر دو به دلیل تحقیقات گسترده و دانش والای خود که بینشهای جدیدی به مطالعات اسلامی و ایرانی ارائه داده است، شناخته شدهاند.
- پروفسور مولyadi Kartanegara: به پاس خدمات ارزندهاش به فلسفهی اسلامی، به ویژه در مراسم اختتامیهی چهاردهمین جایزهی بینالمللی فارابی مورد تقدیر قرار گرفت.
- پروفسور نورالدین ابوالهی: به دلیل مشارکتهای مادام العمرش در مطالعات اسلامی و تأثیر علمی او بر پژوهشهای تاریخی اسلامی، مورد ستایش قرار گرفت.
این افراد، همگی نه تنها با دانشپژوهی دقیق، زمینههای تخصصی خود را ارتقا دادهاند، بلکه درک جهانی از فرهنگهای اسلامی و ایرانی را نیز افزایش دادهاند و بدین ترتیب، روحیهی جایزهی بینالمللی فارابی را که همانا شناسایی و تجلیل از برتریهای علمی در این حوزهها است، به درستی مجسم میسازند.
برجستگیهای مراسمهای اخیر
خلاصهای از مراسمهای اخیر
چهاردهمین دورهی مراسم اهدای جایزهی بینالمللی فارابی شاهد تجلیل از پژوهشگران برجسته در مراسم اختتامیهی خود در تاریخ ۱۰ جولای ۲۰۲۳ (۱۹ تیر ۱۴۰۲) بود. پژوهشگران قابل توجهی مانند پروفسور سامی امین آلعریان، پروفسور محمد عاصی و پروفسور جعفر آلمحجر به دلیل سهم قابل توجه آنها در مطالعات اسلامی مورد تقدیر قرار گرفتند و پروفسور عاصی برای اثر خود در زمینهی قرآن، جایزهی پژوهش برجستهی بینالمللی فارابی را دریافت کرد.
سخنرانان کلیدی و مهمانان
این مراسم با حضور چهرههای برجسته، از جمله وزیر فرهنگ لبنان که جایزهی بینالمللی فارابی را به شیخ جعفر آلمحجر اهدا کرد، برگزار شد. این رویداد بر گسترهی بینالمللی و اعتبار این جایزه و تأکید بر اهمیت آن در جامعهی علمی جهانی، صحه گذاشت.
لحظات و دستاوردهای به یاد ماندنی
یکی از به یاد ماندنیترین لحظات مراسمهای اخیر، تقدیری بود که از پروفسور طاهر اوغلو و پروفسور نورالدین ابوالهی در چهاردهمین دورهی جایزهی بینالمللی فارابی به عمل آمد. هر دوی این استادان به دلیل دستاوردهای مادامالعمرشان در مطالعات اسلامی و ایرانی مورد تقدیر قرار گرفتند. سهم آنها به طور قابل توجهی درک و قدردانی از تاریخ و فلسفهی اسلامی را ارتقا داده است. علاوه بر این، مراسمی که در تاریخ ۱۸ جولای ۲۰۲۰ (۲۸ تیر ۱۳۹۹) در دوران همهگیری بیماری کووید-۱۹ برگزار شد، به صورت مجازی انجام گرفت و این امر نشاندهندهی انعطافپذیری و تعهد این جایزه به تجلیل از برتری علمی علیرغم چالشهای جهانی است.
چشماندازها و تحولات آینده
رویدادها و پیشرفتهای آتی
مراسم اختتامیهی پانزدهمین دورهی جایزهی بینالمللی فارابی قرار است در تیرماه ۱۴۰۳ (ژوئیه ۲۰۲۴) در تهران برگزار شود و در آن از برندگان این دوره تقدیر به عمل خواهد آمد. این مراسم با هدف تجلیل از افرادی است که سهم قابل توجهی در زمینههای مطالعات ایرانی، مطالعات اسلامی و مطالعات علم و دین داشتهاند. این رویداد قصد دارد تا این دستاوردهای برجسته را در سطح جامعهی جهانی ترویج و به نمایش بگذارد و بر تعهد این جایزه به برتری در علوم انسانی و مطالعات اسلامی تأکید کند.
نوآوریها و تغییرات در معیارهای جایزه
جایزه بینالمللی فارابی در حال تحول است و تغییراتی در معیارهای جایزه با هدف ترویج پژوهشهای جامعتر و نوآورانهتر اعمال شده است. برای دستهبندی «پژوهشگر برجسته»، معیارها شامل داشتن آثار علمی برجسته، نظریههای نوآورانه یا مؤثر و سابقهی قابل توجه در آموزش عالی و تربیت متخصصان جدید است. دستهبندی «پژوهش برجسته» اکنون بر چارچوبی شفاف برای حل مسئله، رویکردهای میانرشتهای و تحلیل انتقادی دیدگاهها و مکاتب مختلف در حوزهی موضوعی تأکید دارد.
نقش جایزه در ترویج مطالعات اسلامی و علوم انسانی
جایزه بینالمللی فارابی با شناسایی و تجلیل از استعدادهای برتر که به گسترش مرزهای دانش کمک میکنند، نقشی اساسی در پیشبرد حوزهی علوم انسانی اسلامی ایفا میکند. این جایزه شرایط مناسبی را برای پژوهشهای جوانان در راستای پرداختن به مسائل مهمی که جامعهی ایران و جهان اسلام با آن مواجه هستند، فراهم میآورد. علاوه بر این، این جایزه از بومیسازی علوم انسانی اسلامی در ایران و جهان اسلام حمایت میکند و بدین ترتیب، گفتمان جهانی در مورد اهمیت و نقش علوم انسانی در فرایندهای برنامهریزی و سیاستگذاری ملی و بینالمللی را تقویت میبخشد.
نتیجه گیری
با بررسی تاریخچه، اهداف و حلقهی ستایششدهی برندگان جایزه بینالمللی فارابی، شاهد تأثیر عمیق این جایزه در ترویج برتری در حوزههای علوم انسانی و مطالعات اسلامی در سطح جهانی بودهایم. این جایزه نه تنها از میراث فکری فارابی تجلیل میکند، بلکه به عنوان محرکی برای پیشبرد گفتوگو و درک علمی در میان فرهنگها عمل میکند. نقش آن در شناسایی و تجلیل از سهمهای برجسته در این زمینهها، جایگاه آن را به عنوان نمادی از دستاورد علمی بینالمللی تثبیت کرده است. این جایزه با تشویق پژوهشهایی که شکافهای میان گذشته و حال و همچنین بین جوامع و سنتهای مختلف را پر میکند.
با نگاهی به آینده، جایزه بینالمللی فارابی نوید میدهد که به پرورش نوآوری و برتری در علوم انسانی و مطالعات اسلامی ادامه دهد. این جایزه با تغییر دادن معیارهای خود و سازگاری با چالشهای علمی جدید، همچنان در خط مقدم برجستهسازی سهمهای قابل توجهی است که قدرت تأثیرگذاری بر هر دو گفتمان علمی و درک گستردهتر جامعه را دارند. همانطور که منتظر دستاوردهای برندگان آینده هستیم، آشکار است که جایزه بینالمللی فارابی نه تنها نسل بعدی پژوهشگران را به رسمیت میشناسد، بلکه آنها را الهامبخشیده و بدین ترتیب، میراث غنی کاوشهای فکری و احترام بین فرهنگی را تداوم میبخشد.
سوالات متداول
ابونصر فارابی در طول زندگی خود به چه دستاوردهایی رسید؟
ابونصر فارابی به دلیل تخصص عمیق خود در هر دو جنبهی هنری و علمی موسیقی شهرت داشت. او علاوه بر اختراع چندین ساز موسیقی، سهم قابل توجهی در درک نتهای موسیقی ایفا کرد. مهارت او در موسیقی چنان پیشرفته بود که گفته میشود میتوانست با نواختن ساز خود، احساساتی مانند خنده یا اشک را در مخاطبان برانگیزد. همچنین، او در عرصهی فیزیک به خاطر اثبات وجود خلأ شناخته شده است.
آیا میتوانید در مورد جایزهی بینالمللی فارابی توضیح دهید؟
جایزهی بینالمللی فارابی تقدیرنامهای معتبر است که هر ساله توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران اعطا میشود. این جایزه از افرادی که سهم قابل توجهی در حوزهی علوم انسانی داشتهاند تقدیر میکند و دستاوردها و پیشرفتهای آنها را در این زمینهی مطالعاتی جشن میگیرد.
